ต้องขอออกตัวก่อนว่าทนายก็ไม่มีความเชียวชาญด้านกฎหมายลิขสิทธิ์,สิทธิบัตร หรือกฎหมายที่คล้ายกันนี้ ดังนั้น คำตอบของทนายก็ขอให้ใช้เป็นแนวทางเท่านั้น และถ้าจะให้ดีที่สุดก็ควรจะตั้งคำถามสอบถามหลายๆแห่ง หรือสอบถามผู้ที่มีความเชี่ยวชาญเฉพาะด้านก็จะได้รับคำตอบที่ชัดเจนครับ
อย่างไรก็ตาม ทนายและทีมงานได้ตรวจสอบพร้อมทั้งวิเคราะห์ข้อกฎหมายตามคำถามที่ถามมาทุกข้อ ซึ่งในแต่ละคำถามก็จะอธิบายยาวหน่อยนะครับ เพื่อเป็นประโยชน์ต่อผู้ถามและผู้ที่เข้ามาเก็บความรู้ในห้องนี้ เอาละ ออกตัวมาหลายบรรทัดแระ เข้าเรื่องเลย
คำถามแรก ถามว่า "ขายเสื้อวงดนตรีต่างประเทศยุค60-80 ยกตัวอย่างเช่นวงดนตรี the beatles โฆษณาเปิดตัวในปี คศ. 1960–1970 ซึ่งปัจจุบันปี2017 ในพรบกล่าวว่า ศิลปประยุกต์ มีความคุ้มครอง25ปี ทั้งนี้สามารถเป็นกรณีสาธารณะได้ไหมคะ? แล้ว เป็นศิลปะประยุกต์หรือเปล่าคะ?"
ทนายเปิดยูทูปฟังเพลง The beatles แล้วขอตอบว่า “เสื้อวงดนตรี” ถือได้ว่าเป็นศิลปประยุกต์ โดยเฉพาะข้อความที่ว่า “หรือนำไปใช้เพื่อประโยชน์ทางการค้า”
ตาม พ.ร.บ.ลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2537 มาตรา 4 (7) เขียนไว้ว่า
มาตรา 4 ศิลปกรรม หมายความว่า งานอันมีลักษณะอย่างหนึ่งอย่างใดหรือหลายอย่างดังต่อไปนี้
(1) งานจิตรกรรม ได้แก่ งานสร้างสรรค์รูปทรงที่ประกอบด้วยเส้น แสง สี หรือสิ่งอื่น อย่างใดอย่างหนึ่งหรือ
หลายอย่างรวมกัน ลงบนวัสดุอย่างเดียวหรือหลายอย่าง
(2) งานประติมากรรม ได้แก่ งานสร้างสรรค์รูปทรงที่เกี่ยวกับปริมาตรที่สัมผัสและจับต้องได้
(3) งานภาพพิมพ์ ได้แก่ งานสร้างสรรค์ภาพด้วยกรรมวิธีทางการพิมพ์ และหมายความรวมถึงแม่พิมพ์หรือแบบพิมพ์ที่ใช้ในการพิมพ์ด้วย
(4) งานสถาปัตยกรรม ได้แก่ งานออกแบบอาคารหรือสิ่งปลูกสร้าง งานออกแบบตกแต่งภายในหรือภายนอก ตลอดจนบริเวณของอาคารหรือสิ่งปลูกสร้าง หรือการสร้างสรรค์หุ่นจำลองของอาคารหรือสิ่งปลูกสร้าง
(5) งานภาพถ่าย ได้แก่ งานสร้างสรรค์ภาพที่เกิดจากการใช้เครื่องมือบันทึกภาพโดยให้แสงผ่านเลนซ์ไปยังฟิล์มหรือกระจก และล้างด้วยน้ำยาซึ่งมีสูตรเฉพาะ หรือด้วยกรรมวิธีใด ๆ อันทำให้เกิดภาพขึ้น หรือการบันทึกภาพโดยเครื่องมือหรือวิธีการอย่างอื่น
(6) งานภาพประกอบ แผนที่ โครงสร้าง ภาพร่าง หรืองานสร้างสรรค์รูปทรงสามมิติอันเกี่ยวกับภูมิศาสตร์ ภูมิประเทศ หรือวิทยาศาสตร์
(7) งานศิลปประยุกต์ ได้แก่ งานที่นำเอางานตาม (1) ถึง (6) อย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างรวมกันไปใช้ประโยชน์อย่างอื่น นอกเหนือจากการชื่นชมในคุณค่าของตัวงานดังกล่าวนั้น เช่น นำไปใช้สอย นำไปตกแต่งวัสดุหรือสิ่งของอันเป็นเครื่องใช้ หรือนำไปใช้เพื่อประโยชน์ทางการค้า
คำถามต่อมา ถามว่า “ศิลปประยุกต์ มีความคุ้มครอง25ปี ทั้งนี้สามารถเป็นกรณีสาธารณะได้ไหมคะ?”
ทนายนั่งเปิดกฎหมายดูแล้ว วิเคราะห็ตามข้อกฎหมายตามมาตรา 19 ซึ่งได้เขียนไว้ว่า “มีอายุคุ้มครองไปอีก 50 ปี นับแต่ได้โฆษณา” ถ้ากล่าวอย่างที่ว่ามา คือ โฆษณาครั้งแรก คศ. 1970 (เอาตัวหลังเพื่อความชัวร์) ก็น่าจะหมดอายุในปี 2020 หรือ พ.ศ. 2563 ครับ
อย่างไรก็ตามเท่าที่ทนายพอจะมีข้อมูลคือ ลิขสิทธิ์งานของวง The Beatles นั้น บริษัท SONY ประเทศญี่ปุ่น เป็นคนถือลิขสิทธิ์เพลงของวงนี้อยู่ครับ ในส่วนอื่นๆที่นอกเหนือจากเพลง เช่น การจัดจำหน่ายของที่ระลึกต่างๆ เช่น เสื้อ ทนายไม่มีข้อมูลในส่วนนี้ครับ
ซึ่งกฎหมายังเขียนไว้อีกว่า “ภายใต้บังคับมาตรา 21 และมาตรา 22 ลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัตินี้ให้มีอยู่ตลอดอายุของผู้สร้างสรรค์ และมีอยู่ต่อไปอีกเป็นเวลาห้าสิบปี นับแต่ผู้สร้างสรรค์ถึงแก่ความตาย
ในกรณีที่มีผู้สร้างสรรค์ร่วม ลิขสิทธิ์ในงานดังกล่าวให้มีอยู่ตลอดอายุของผู้สร้างสรรค์ร่วม และมีอยู่ต่อไปอีก เป็นเวลาห้าสิบปีนับแต่ผู้สร้างสรรค์ร่วมคนสุดท้ายถึงแก่ความตาย
ถ้าผู้สร้างสรรค์หรือผู้สร้างสรรค์ร่วมทุกคนถึงแก่ความตายก่อนที่ได้มีการโฆษณางานนั้น ให้ลิขสิทธิ์ดังกล่าวมีอายุห้าสิบปีนับแต่ได้มีการโฆษณาเป็นครั้งแรก
ในกรณีที่ผู้สร้างสรรค์เป็นนิติบุคคล ให้ลิขสิทธิ์มีอายุห้าสิบปีนับแต่ผู้สร้างสรรค์ได้สร้างสรรค์ขึ้น แต่ถ้าได้มีการโฆษณางานนั้นในระหว่างระยะเวลาดังกล่าว ให้ลิขสิทธิ์มีอายุห้าสิบปีนับแต่ได้มีการโฆษณาเป็นครั้งแรก”
คำถามต่อมาถามว่า "เครื่องหมายการค้า เคยเสิช(สืบค้น)ในเน็ตว่า the beatles มีเครื่องหมายการค้าเป็นรูปแอปเปิ้ล (สัญลักษณ์แทนวงของเขา) แต่เราไม่ได้พิมพ์รูปแอปเปิ้ลที่เป็นเครื่องหมายของเขา แล้วเราสามารถพิมพ์ ชื่อวง กับ รูปนักดนตรีได้ไหมคะ?"
ข้อนี้อย่างที่ตอบไปแล้วครับ ว่า ลิขสิทธิ์งานของวง The Beatles นั้น บริษัท SONY ประเทศญี่ปุ่น เป็นคนถือลิขสิทธิ์เพลงของวงนี้อยู่ครับ ดังนั้นการถามว่าเราสามารถพิมพ์ชื่อวง กับรูปนักดนตรีได้ไหม ? ถ้ารูปนั้นคาบเกี่ยวกับการเล่นคอนเสิร์ต ภาพจากคอนเสิร์ตต่างๆ คิดว่าไม่น่าจะได้ครับ เพราะถือเป็นลิขสิทธิ์ของบริษัทไปแล้ว
คำถามถัดมา ถามว่า "ถ้าเกิดว่าได้ทำการเช็คการจดทะเบียนเครื่องหมายการค้า ปรากฏว่า ไม่มีการจดทะเบียนในประเทศไทย ทั้งนี้ตำรวจสามารถแจ้งจับได้ไหมคะ? ทั้งๆที่ไม่ได้มีหลักฐานอนุมัติจากเจ้าของหรือตัวแทนลิขสิทธิ์ กับเครื่องหมายการค้า เซ็นรับรอง"
ถ้าตอบแบบกำปั้นทุบดิน ขอตอบอย่างนี้ครับว่า เจ้าของลิขสิทธิ์เป็นของ ดังนั้น บริษัท SONY จากญี่ปุ่นต้องเป็นคนแจ้งจับเราโดยตรง และต้องมีใบมอบอำนาจจากเจ้าของลิขสิทธิ์ให้จับด้วยครับ ไม่ใช่ตำรวจไทยจะมาจับสุ่มสี่สุ่มห้าแต่อย่างใด ซึ่งหากมีใครจะมาจับเราก็ขอตรวจสอบก่อนได้ครับ
ยังมีคำถามอีกว่า "จะต้องผ่านกรมทรัพย์สินทางปัญญาก่อนถึงจะดำเนินคดีได้หรือเปล่าคะ? และเคยมีอยู่ครั้งนึง มีตำรวจนอกเครื่องแบบมาประมาณ4-5คน มาแจ้งจับเรื่องลิขสิทธิ์ แล้วเขามีเอกสารบอกว่า จากอเมริกา แต่เราก็ไม่ได้ตรวจอะไร ไม่ได้รู้เรื่องกฎหมาย บอกให้ไปสน. อย่างเดียว แล้วจ่ายค่าละเมิดลิขสิทธิ์จำนวน20000 ก็จบอะค่ะ แบบนี้เราสามารถตรวจสอบเบื้องต้นยังไงคะ ว่าเป็นการดำเนินคดีจริงหรือเปล่า"
เอาเป็นว่า ทนายจะบอกขั้นตอนของการจับผู้ขายสินค้าละเมิดลิขสิทธิ์ ว่าปกติจะมีขั้นตอนที่เราสามารถตรวจสอบได้ ดังนี้
(1) ตำรวจต้องมีหมายค้น ที่ระบุว่ามาค้นในเรื่องอะไร เช่นเรื่องละเมิดลิขสิทธิ์
(2) ในกรณีไม่มีหมายค้นโดยอ้างว่าเป็นความผิดซึ่งหน้า และเจ้าของลิขสิทธิ์ได้แจ้งความไว้กับเจ้าหน้าที่ตำรวจไว้แล้วท่านมีสิทธิปฏิเสธการตรวจค้นได้ทันที ตามหนังสือของสำนักงานกฤษฏีกาเรื่องเสร็จที่ ๔๕๒/๒๕๔๖ มีสาระสำคัญว่า การตรวจค้นจับกุมดังกล่าวไม่เป็นข้อยกเว้นที่ให้อำนาจพนักงานฝ่ายปกครองหรือตำรวจจับได้โดยไม่ต้องมีคำสั่งหรือหมายของศาล เนื่องจากมิใช่กรณีเป็นความผิด ซึ่งหน้าหรือมีเหตุจำเป็นอย่างอื่นที่ให้จับได้ตามที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยได้กำหนดไว้ ซึ่งสามารถนำไปอ้างอิง และโต้แย้งกับผู้ที่มาตรวจค้นจับกุมได้
(3) ดูการมอบอำนาจว่าถูกต้องหรือไม่ โดยหนังสือมอบอำนาจจะต้องมีการมอบอำนาจจากเจ้าของลิขสิทธิ์จนถึงผู้รับมอบอำนาจช่วงคนสุดท้ายโดยไม่ขาดสาย และตรวจสอบหนังสือยืนยันความเป็นเจ้าของลิขสิทธิ์ รวมทั้งตรวจสอบบัตรตัวแทนรับมอบอำนาจหรือหนังสือรับรองการเป็นตัวแทนรับมอบอำนาจที่ออกโดยกรมทรัพย์สินทางปัญญา ตลอดจนบัตรประจำตัวประชาชนว่าบุคคลนั้นเป็นบุคคลคนเดียวกับผู้ที่ได้รับแต่งตั้งให้เป็นตัวแทนหรือไม่
(4) กรณีเจ้าของลิขสิทธิ์เป็นชาวต่างประเทศ ต้องมีหนังสือมอบอำนาจพร้อมคำแปลเป็นภาษาไทย โดยผ่านการรับรองความถูกต้องของเอกสารทั้งหมดจากสถานทูตไทย หรือผู้มีอำนาจรับรองการมอบอำนาจ และต้องมีใบสำคัญของรัฐบาลต่างประเทศที่เกี่ยวข้องแสดงว่าบุคคลนั้นเป็นผู้มีอำนาจกระทำการได้จริงด้วย
(5) ให้สอบถามว่า งานที่ถูกละเมิดนั้น โฆษณาครั้งแรกเมื่อไรและงานยังได้รับความคุ้มครองตามกฎหมายหรือไม่ โดยขอหลักฐานแสดงความเป็นเจ้าของงาน อันมีลิขสิทธิ์ประกอบรายละเอียด วัน เดือน ปี และสถานที่ออกโฆษณาเผยแพร่ครั้งแรกประกอบด้วย
(6) ถ้าตรวจสอบแล้ว พบว่าไม่ถูกต้อง ก็ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่าอาจจะเป็นการแอบอ้างจับกุมดำเนินคดีละเมิด ลิขสิทธิ์ โดยที่ผู้จับกุมไม่มีอำนาจ แต่หากตรวจสอบแล้วถูกต้อง ก็ต้องยอมรับในการที่จะถูกจับกุม หากมีการกระทำการละเมิดลิขสิทธิ์จริง
(7) อย่าจ่ายเงินเองเด็ดขาดให้ศาลสั่งเท่านั้น เพราะอาจจะโดนปรับจริงๆน้อยกว่าที่ตำรวจเรียกก็ได้ เพราะคดีละเมิดลิขสิทธิ์เป็นคดียอมความได้ จ่ายแล้วจบ ตำรวจที่ทำไม่ถูกต้องถึงชอบทำ เพราะมีผลประโยชน์ร่วมกัน
คำถามสุดท้าย มีว่า "ถ้ามีคนไทยไปซื้อลิขสิทธิ์วง the beatles เราสามารถตรวจสอบได้ไหมว่าใครเป็นเจ้าของ ถ้าได้แล้วเช็คได้ที่ไหนคะ?"
ก็ขอตอบว่า เท่าที่ทนายทราบตอนนี้คือ บริษัท SONY ที่ประเทศญี่ปุ่นเท่านั้น นอกจากนี้ทนายไม่มีข้อมูลครับ
ดังนั้นข้อแนะนำของทนายในเรื่องนี้ก็คือ ต้องหาคนวาดภาพวง the beatles ขึ้นมาเอง จะได้ไม่ต้องไปละเมิดลิขสิทธิ์ใครครับ เพราะแม้ว่าเราไม่ใช้เครื่องหมายการค้า แต่ชื่อวง รูปนักร้อง ถ้าเราไป copy มาจากทางเน็ตหรือเอารูปคนอื่นมาใช้ ยังไงก็ละเมิดลิขสิทธิ์คนอื่นอยู่ดีเช่นกันครับ
ตอบยาวหน่อย แต่เพื่อให้เกิดเป็นองค์ความรู้.. ขอให้โชคดีครับ
ทนายพร
