ผลทางกฎหมายของการนัดหยุดงานและการปิดงาน

การนัดหยุดงาน หรือการปิดงาน  เป็นวิธีการขึ้นรุนแรงเพื่อบีบบังคับให้อีกฝ่ายต้องยอมปฏิบัติตามข้อเรียกร้องหรือข้อเสนอของฝ่ายตน  วิธีการเช่นนี้เป็นมาตรการทางแรงงานสัมพันธ์ขั้นสุดท้ายในการระงับข้อพิพาทแรงงานตาม พ.ร.บ.แรงงานสัมพันธ์ พ.ศ. 2518 ซึ่งก่อให้เกิดผลกระทบทางด้านลบเป็นอย่างมาก  ทั้งต่อความสัมพันธ์อันดีระหว่างนายจ้างและลูกจ้าง และความสูญเสียทั้งสองฝ่าย  ตลอดจนก่อให้เกิดผลกระทบต่อความน่าเชื่อถือและกิจการ

นอกจากนี้การนัดหยุดงานและการปิดงานยังก่อให้เกิดผลทางกฎหมายที่ค่อนข้างยุ่งยากและซับซ้อนหลายประเด็นด้วยกัน  เนื่องจากการนัดหยุดงานและการปิดงานมีผลทำให้สัญญาจ้างแรงงานระงับลงชั่วคราว  แต่ยังไม่สิ้นสุดลง  กล่าวคือ สัญญาจ้างแรงงานยังคงมีอยู่  แต่ชะงักหรือระงับชั่วคราวในลักษณะที่ซ้อนกันนั่นเอง

1. ผลการระงับลงชั่วคราวของสัญญาจ้างแรงงาน

การ นัดหยุดงานและการปิดงานก็มีผลเพียงทำให้สัญญาจ้างแรงงานระงับลงชั่วคราวเท่านั้น  แต่ไม่ทำให้สัญญาจ้างแรงงานสิ้นสุดลง   เพราะการนัดหยุดงานไม่ใช่การลาออกจากงานหรือการบอกเลิกสัญญา   และการปิดงานก็มิใช่การบอกเลิกจ้างหรือการบอกเลิกสัญญาจ้างเช่นกัน  ดังนั้นความสัมพันธ์ในฐานะนายจ้างและลูกจ้างจึงยังคงมีอยู่  เพียงแต่ทำให้นิติสัมพันธ์ตามสัญญาจ้างแรงงานรระงับลงหรือหยุดลงชั่วคราว  ซึ่งก่อให้เกิดผลทางกฎหมายหลายประการโดยเฉพาะในส่วนที่เกี่ยวข้องกับค่าจ้าง การเลิกจ้างและการลงโทษลูกจ้างที่นัดหยุดงาน

1.1  ค่าจ้าง

ตามบทบัญญัติใน ม.575 แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ จะเห็นว่าสัญญาจ้างแรงงานเป็นสัญญาต่างตอบแทนที่ลูกจ้างตกลงจะทำงานให้แก่นายจ้าง  และนายจ้างตกลงจะให้สินจ้างแก่ลูกจ้างตลอดเวลาที่ทำงานให้   ดังนั้นเมื่อลูกจ้างไม่ได้ทำงานอันเนื่องมาจากการนัดหยุดงานหรือการปิดงาน  นายจ้างก็ไม่จำต้องจ่ายค่าจ้างให้ลูกจ้างเป็นการตอบแทน  และหากนายจ้างได้จ่ายค่าจ้างล่วงหน้าให้ลูกจ้างแล้ว  นายจ้างก็สามารถเรียกค่าจ้างในช่วงระยะเวลาที่ลูกจ้างนัดหยุดงานคืนได้    แต่ถ้าการปิดงานนั้นไม่ชอบด้วยกฎหมาย   ลูกจ้างก็อาจฟ้องเรียกค่าเสียหายในระหว่างการปิดงาน  ซึ่งทำให้ลูกจ้างไม่ได้รับค่าจ้างนั้นได้   ในทางกลับกันนายจ้างก็อาจฟ้องเรียกค่าเสียหายจากลูกจ้างได้เช่นกัน ถ้าการหยุดงานนั้นไม่ชอบด้วยกฎหมาย และเป็นการจงใจทำให้นายจ้างได้รับความเสียหาย

ในกรณี ที่มีวันหยุดประจำสัปดาห์ หรือวันหยุดตามประเพณีหรือแม้แต่วันหยุดซึ่งเป็นวันแรงงานแห่งชาติ รวมอยู่ในระหว่างการนัดหยุดงานหรือการปิดงาน ซึ่งปกติลูกจ้างซึ่งมีสิทธิได้รับค่าจ้างในวันหยุด แม้จะไม่มีการทำงานให้นายจ้างก็ตาม   แต่ในกรณีนัดหยุดงานหรือปิดงาน  ซึ่งมีผลทำให้สัญญาจ้างแรงงานระงับลงชั่วคราวนี้  ลูกจ้างย่อมไม่มีสิทธิได้รับค่าจ้างในวันหยุดดังกล่าว  แม้สัญญาจ้างจะยังไม่สิ้นสุดลงก็ตาม  เนื่องจากในระยะเวลาดังกล่าว  ทั้งสองฝ่ายไม่มีหน้าที่ต่างตอบแทนซึ่งกันและกัน ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ม.575

ในกรณีลูกจ้างเจ็บป่วยในระหว่างการนัดหยุดงานหรือการปิดงาน   ซึ่งตามปกติลูกจ้างจะต้องได้รับค่าจ้างตลอดระยะเวลาที่ลาป่วยปีละไม่เกิน 30 วันทำงานตามกฎหมายคุ้มครองแรงงานนั้น   แต่เนื่องจากผลของการที่สัญญาจ้างแรงงานระงับลงชั่วคราว  จึงทำให้ลูกจ้างไม่มีสิทธิได้รับค่าจ้าง

ในกรณีที่ลูกจ้างคลอดบุตรในระหว่างที่นายจ้างปิดงานนั้น   แม้ลูกจ้างซึ่งเป็นหญิงมีครรภ์จะมีสิทธิลาเพื่อการคลอด และได้รับค่าจ้างเท่าเวลาที่ลาแต่ไม่เกิน 45 วันตามกฎหมายคุ้มครองแรงงานก็ตาม   แต่ในกรณีนี้ ลูกจ้างก็ย่อมไม่มีสิทธิได้รับค่าจ้างเช่นกัน

1.2  การเลิกจ้างและการลงโทษลูกจ้างที่นัดหยุดงาน

ในระหว่างการนัดหยุดงานโดยชอบด้วยกฎหมาย  นายจ้างย่อมไม่มีสิทธิในการเลิกจ้างหรือลงโทษทางวินัยใดๆแก่ลูกจ้างซึ่งเกี่ยวข้องกับข้อเรียกร้องด้วยเหตุผล เพียงเพราะลูกจ้างนั้นนัดหยุดงาน

2.  ผลจากการคงอยู่ของสัญญาจ้างแรงงาน

การนัดหยุดงานและการปิดงานมีผลเพียงทำให้สัญญาจ้างแรงงานระงับลงชั่วคราวเท่านั้น  แต่ไม่ทำให้สัญญาจ้างแรงงานสิ้นสุดลง  ดังนั้นความสัมพันธ์ในฐานะนายจ้างและลูกจ้างยังคงมีอยู่  สิทธิและผลประโยชน์อื่นยังคงมีอยู่ตามปกติ  เพราะการปิดงานและการนัดหยุดงานเป็นสิทธิตามกฎหมาย

2.1   สวัสดิการอื่นที่ไม่ใช่ค่าจ้าง

สวัสดิการอื่นที่มิใช่ค่าจ้างที่นายจ้างจัดให้แก่ลูกจ้างตามสัญญาจ้างแรงงาน หรือตามข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้าง เช่น ที่พัก หรือเงินช่วยเหลือค่าเช่าบ้าน หรือเงินช่วยเหลือค่าทำศพ เป็นต้น  นายจ้างจะปฏิเสธไม่จัดให้ลูกจ้างหรือไม่จ่ายให้ลูกจ้างในระหว่างการนัดหยุด งานหรือการปิดงานไม่ได้   เพราะสัญญาจ้างแรงงานยังไม่สิ้นสุดลงและสวัสดิการอื่นก็มิใช่ค่าจ้างที่นาย จ้างต้องจ่ายเพื่อตอบแทนการทำงานในเวลาทำงานปกติของวันทำงาน หรือจ่ายให้โดยคำนวณตามผลงานที่ลูกจ้างได้ทำ(คำพิพากษาฎีกาที่ 1437/2524)

2.2  ตำแหน่งและอายุการทำงาน

การนัดหยุดงานและการปิดงานไม่มีผลให้อายุการทำงานของลูกจ้างสิ้นสุดลง  เพราะสัญญาจ้างแรงงานยังไม่สิ้นสุดลงเพียงแต่ระงับชั่วคราว   ฐานะความเป็นลูกจ้างและนายจ้างยังไม่สิ้นสุดลงด้วย 

ดังนั้น การกลับเข้าทำงานของลูกจ้าง หลังจากการนัดหยุดงานหรือการปิดงาน จึงเป็นการกลับมาในฐานะลูกจ้างเดิม  ไม่ใช่ในฐานะลูกจ้างใหม่  เพราะไม่มีการเลิกจ้าง  นายจ้างจะถือเป็นเหตุไม่ขึ้นค่าจ้างหรือลดตำแหน่งหรือเปลี่ยนแปลงตำแหน่ง หน้าที่การทำงานโดยลูกจ้างไม่ยินยอมด้วยสาเหตุการนัดหยุดงานและการปิดงานไม่ ได้

กรณีวันหยุดพักผ่อนประจำปี  ต้องใช้ระยะเวลาตามปกติโดยนับรวมระยะเวลาในการนัดหยุดงาน หรือการปิดงานมาใช้ในการคำนวณวันหยุดพักผ่อนประจำปี

กรณีมีระยะเวลาทดลองงานในระหว่างที่มีการนัดหยุดงานหรือการปิดงาน จะต้องขยายเวลาทดลองงานเพิ่มตามจำนวนระยะเวลาที่นัดหยุดงานหรือปิดงาน

กรณีคำนวณค่าชดเชยเมื่อเลิกจ้าง หรือการจ่ายบำเหน็จบำนาญ  จะไม่นำระยะเวลาในระหว่างการนัดหยุดงานหรือการนัดปิดงานนั้นมานับรวมกับวัน ทำงานตามปกติเป็นอายุการทำงาน  เพราะเหตุแห่งการระงับลงชั่วคราวของสัญญาจ้างแรงงานนั้นเอง

2.3  สิทธิในเงินทดแทนและประโยชน์ทดแทนตามกฎหมาย

ก.  สิทธิในเงินทดแทน

เงินทดแทนตาม พ.ร.บ.เงินทดแทน หมายถึง เงินที่จ่ายให้ลูกจ้างหรือผู้มิสิทธิตามกฎหมายเป็นค่าทดแทน ค่ารักษาพยาบาล ค่าฟื้นฟูสมรรถภาพในการทำงาน และค่าทำศพ ในกรณีที่ลูกจ้างประสบอันตราย เจ็บป่วย สูญหาย หรือถึงแก่ความตายอันมีสาเหตุมาจากการทำงานให้นายจ้าง  

 (1). กรณีประสบอันตราย  หมายถึง การที่ลูกจ้างได้รับอันตรายแก่กาย หรือผลกระทบต่อจิตใจ หรือถึงแก่ความตายเนื่องจากการทำงานให้นายจ้าง  ดังนั้น ในระหว่างการนัดหยุดงานหรือปิดงานซึ่งลูกจ้างไม่ได้ทำงานให้นายจ้างนั้น   หากลูกจ้างประสบอันตรายดังกล่าว  จึงมิใช่เกิดจากการทำงานให้นายจ้าง   ดังนั้น ลูกจ้างจึงไม่มีสิทธิได้รับเงินทดแทน

 (2). กรณีเจ็บป่วย หมายถึง การที่ลูกจ้างเจ็บป่วยหรือถึงแก่ความตายด้วยโรคซึ่งเกิดขึ้นตามลักษณะ หรือสภาพของงาน หรือเนื่องจากการทำงานซึ่งกฎหมายได้กำหนดชนิดของโรคไว้   กรณีนี้ไม่ว่าลูกจ้างจะเจ็บป่วยหรือถึงแก่ความตายในระหว่างหรือภายหลังการนัดหยุด งานหรือปิดงาน  ลูกจ้างหรือทายาทผู้อยู่ในอุปการะของลูกจ้างย่อมมีสิทธิได้รับเงินทดแทน  หากการเจ็บป่วยนั้นเป็นผลเนื่องจากการทำงานให้นายจ้างด้วยโรคดังกล่าว

 (3).  กรณีสูญหาย หมายถึง การที่ลูกจ้างหายไปในระหว่างการทำงานหรือปฏิบัติตามคำสั่งของนายจ้างซึ่งมี เหตุอันสมควรเชื่อว่า ลูกจ้างถึงแก่ความตายเพราะประสบเหตุอันตรายที่เกิดขึ้นในระหว่างการทำงาน หรือปฏิบัติตามคำสั่งของนายจ้าง  ในกรณีเช่นนี้หากลูกจ้างได้สูญหายไปในระหว่างการนัดหยุดงานหรือปิดงานซึ่ง ลูกจ้างไม่ได้ทำงานให้นายจ้าง  ทายาทหรือผู้อยู่ในอุปการะของลูกจ้างย่อมไม่มีสิทธิได้รับเงินทดแทน   เพราะการสูญหายไม่ได้เกิดขึ้นในระหว่างการทำงานหรือปฏิบัติตามคำสั่งของนาย จ้าง

ข.  สิทธิในประโยชน์ทดแทน

ตาม พ.ร.บ.ประกันสังคม  ลูกจ้างยังคงมีสิทธิได้รับประโยชน์ทดแทนตามกฎหมายนี้ทุกประการ  หากได้ปฏิบัติถูกต้องครบถ้วนตามที่กฎหมายกำหนดแล้ว   ทั้งนี้ เพราะสัญญาจ้างยังไม่สิ้นสุดลง  อีกทั้งการได้รับประโยชน์ทดแทนตามกฎหมายประกันสังคมในกรณีประสบอันตราย  หรือเจ็บป่วย หรือกรณีตายนั้นเกิดขึ้น เพราะเหตุอื่นที่มิใช่เนื่องมาจากการทำงานให้นายจ้างหรือปฏิบัติตามคำสั่ง ของนายจ้าง

2.4  กรณีตามสัญญาจ้างแรงงานที่มีกำหนดระยะเวลาการจ้างแน่นอน

สัญญาจ้างแรงงานที่มีกำหนดเวลาการจ้างแน่นอน  หมายถึง สัญญาที่ได้กำหนดเวลาสิ้นสุดของการจ้างไว้แน่นอน  ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งจะบอกเลิกสัญญาก่อนครบกำหนดไม่ได้

กรณีที่เป็นลูกจ้างตามสัญญาการจ้างแรงงานที่มีกำหนดเวลาการจ้างแน่นอน  ลูกจ้างหรือนายจ้างจะนำระยะเวลาระหว่างการนัดหยุดงานหรือปิดงานมาหักชดเชย หลังจากที่ครบกำหนดระยะเวลาการจ้างตามที่กำหนดไว้ไม่ได้  เพราะเป็นการขยายระยะเวลาเพิ่มเกินกว่าที่กำหนดไว้ในสัญญา

ซึ่งต่างจากกรณีลูกจ้างทดลองงานซึ่งมีวัตถุประสงค์ให้นายจ้างได้มีระยะเวลา ในการทดสอบความรู้ความสามารถก่อน  นายจ้างจะนำระยะเวลาระหว่างการนัดหยุดงานหรือการปิดงานมาหักออกจากระยะเวลา ตามสัญญาจ้างทดลองงานไม่ได้   แต่ต้องขยายระยะเวลาทดลองงานเพิ่มตามจำนวนวันที่นัดหยุดงานหรือปิดงานเพื่อ ชดเชยจำนวนวันที่ขาดหายไปให้ครบตามระยะเวลาที่กำหนดไว้ในสัญญาทดลองงาน

ดร.กิติพงศ์ หังสพฤกษ์

วารสารศาลแรงงานกลาง  ฉบับเดือนตุลาคม-ธันวาคม 2539