กฎหมายสามัญประจำบ้าน : ทรัพย์สิน – สามีภริยา

สมัยเด็กครูถวิลกับข้าพเจ้าเคยเรียนหนังสือ ป.4 มาด้วยกัน อยู่วัดกินข้าววัดด้วยกันมา พอโตขึ้น  ครูถวิลก็ไปเป็นครูใหญ่ ส่วนข้าพเจ้าก็ไปเป็นอัยการแผ่นดิน แยกย้ายกันไป

ข้าพเจ้ากลับมาบ้านเกิดบ้านนอกคอกนาอีกครั้งหนึ่ง เช้าวันนี้อากาศแจ่มใสดีมาก ตะวันสีแดง คอยๆ ลอยขึ้นที่ขอบฟ้า ข้าพเจ้านั่งจิบกาแฟที่ข้างบ่อน้ำหลังบ้าน ครูถวิลเข้ามานั่งคุยกับข้าพเจ้า  ในฐานะเพื่อนเก่า

 “พี่ร่วม ขอปรึกษากฎหมายหน่อยซี”

 “เอาเลย”

 “คือ ครูสมศรีลูกน้องผม มีแฟนเป็นผู้รับเหมาชื่อแสวง มีลูกชายอายุสามขวบหนึ่งคน คุณแสวงไปมีเมียอีกคนชื่อสวย เป็นนางพยาบาลอยู่ที่จังหวัด คุณแสวงแกซื้อบ้านหนึ่งหลังกับเปิดร้านขายยาให้กับนางพยาบาลด้วย

ครูสมศรีถามผมว่า ถ้าเกิดแฟนเขาตายลง ร้านขายยากับบ้านหลังนั้นจะเป็นของใคร ผมก็ตอบไม่ได้ ผมไม่ได้เรียนกฎหมาย พี่ร่วมช่วยบอกผมด้วย ผมจะได้ไปเล่าให้ครูสมศรีฟัง...”

ข้าพเจ้ายกแก้วกาแฟขึ้นจิบก่อนจะอธิบายกฎหมายให้เพื่อนเก่าฟัง...

 “ถวิล... ต้องแยกออกเป็นสองอย่างระหว่างทรัพย์สินของเมียหลวงกับเมียน้อย เมียหลวงตามกฎหมายนั้นตั้งแต่ใช้ประมวลกฎหมายแพ่ง พ.ศ. 2478 มาจนถึง พ.ศ. 2519 ประมาณ 40 กว่าปีแล้ว กฎหมายเขาแบ่งทรัพย์สินระหว่างสามีภริยาไว้สามอย่างด้วยกัน คือ... สินเดิม สินส่วนตัว กับ  สินสมรส...

สินเดิม คือทรัพย์สินที่ฝ่ายใดได้มาก่อนจะสมรส เช่น นายดำสามีมีบ้านที่ดินมาก่อนจะแต่งงานกับนางเหลือง นางเหลืองมีรถยนต์ 1 คันมาก่อนจะแต่งงานกับนายดำ อย่างนี้บ้านที่ดินเป็นสินเดิมของนายดำ ส่วนรถยนต์เป็นสินเดิมของนางเหลือง

 “เข้าใจครับ”

สินส่วนตัว คือทรัพย์สินที่ฝ่ายใดใช้เป็นของใช้ส่วนตัวของเขา เช่น เสื้อผ้า เครื่องแต่งกาย เครื่องมือเครื่องใช้ประกอบอาชีพ เช่น กระเป๋ายารักษาโรคของนางพยาบาล เลื่อยตัดไม้ของช่างไม้ที่เขา   ใช้เป็นส่วนตัว พวกนี้เป็นสินส่วนตัวทั้งนั้น...

อีกอย่างคือ สินสมรส คือทรัพย์สินที่ฝ่ายใดได้มาระหว่างที่สมรสกันถือว่าเป็นทรัพย์สินร่วมกัน

 “แล้ว...”

“เดี๋ยวก่อน... แต่ทุกวันนี้ไม่มี สินเดิม แล้ว มีแต่ สินสมรส กับ สินส่วนตัว...”

“อ้าว!”

 “เพราะกฎหมายยกเลิกสินเดิมแล้ว ตั้งแต่ พ.ศ. 2519”

ข้าพเจ้าพยักหน้าให้เขาถามต่อ

 “แล้วร้านขายยากับบ้านของนางพยาบาลล่ะครับจะเป็นของใคร ถ้าแฟนของครูสมศรีตาย...”

 “ขออธิบายหลักกฎหมายว่าด้วยทรัพย์สินระหว่างสามีภริยาก่อน”

 “ได้ครับพี่”

“สำหรับสามีภริยาที่จดทะเบียนสมรสกัน เมื่อสามีของครูสมศรีตายลง มรดกของคนตายให้แบ่งดังนี้

- สินส่วนตัวของฝ่ายใด ต่างก็แยกออกไป ของใครของมัน

- สินสมรสที่เขาได้มาระหว่างสมรส ให้แบ่งออกคนละครึ่งระหว่างสามีภริยา สมมติว่ามีสินสมรสอยู่ 1 ล้าน แบ่งสินสมรสระหว่างสามีภริยาคนละครึ่ง ก็ได้คนละ 5 แสน สรุปว่าคุณแสวงสามี (ผู้ตาย) ได้ 5 แสน ครูสมศรี (ภริยาผู้ตาย) ได้ 5 แสน 5 แสนบาทของผู้ตายก็คือมรดกของผู้ตายนั่นเอง...”

“แล้วมรดกของผู้ตาย 5 แสนจะแบ่งกันยังไง...”

 “ก็แบ่งไปตามที่กฎหมายกำหนดไว้ เช่น ผู้ตายมีพ่อแม่ลูก พ่อแม่ลูกก็ได้แบ่งคนละส่วนเท่าเท่ากัน

 “ขอโทษพี่ร่วม... คุณแสวงแกมีพ่อแม่ ลูกอีกหนึ่งคน ครูสมศรีภริยาด้วย ถ้าคุณแสวงตายลงจะแบ่งกันยังไงครับ ผมงง”

“ถวิลอย่างง นี่เป็นคำถามที่ดี นอกจากครูสมศรีจะได้แบ่งสินสมรสไปครึ่งหนึ่งแล้ว 5 แสน... ครูสมศรียังมีสิทธิได้ส่วนแบ่งมรดกของคุณแสวงอีกนะ”

 “ได้อีก”

“ใช่! ภริยามีสิทธิได้รับมรดกของสามีผู้ตายอีกด้วย ตามส่วนแบ่งที่กฎหมายกำหนดไว้ เช่น ถ้าผู้ตายมีลูก ภริยาได้แบ่งมรดกเท่ากับลูกหนึ่งคน ถ้าไม่มีลูกมีแต่พ่อแม่ภริยา ก็ได้แบ่งมรดกครึ่งหนึ่ง ถ้ามีแต่พี่น้องลุงป้าน้าอา ปู่ย่าตายาย ภริยาก็ได้แบ่งถึงสองในสามส่วนของมรดก... กฎหมายเขาเขียนไว้หมดแล้ว...”

ครูถวิลยื่นถ้วยกาแฟร้อนให้ข้าพเจ้า

 “พี่ร่วม แล้วบ้านกับร้านขายยาของนางพยาบาลที่คุณแสวงให้จะเป็นของใคร ถ้าคุณแสวงตาย...”

 “นี่คือปัญหาทรัพย์สินระหว่างสามีกับภริยานอกกฎหมาย ระหว่างคุณแสวงกับนางพยาบาล หลักกฎหมายก็คือทรัพย์สินระหว่างสามีกับภริยานอกกฎหมายนั้น เป็นไปตามหลักกฎหมายระหว่างคนทั่วๆ ไป ไม่ใช่ทรัพย์สินระหว่างสามีภริยาที่ชอบด้วยกฎหมาย เพราะคุณแสวงกับนางพยาบาลไม่ใช่สามีภริยาโดยชอบด้วยกฎหมาย ถ้าคุณแสวงกับนางพยาบาลเขาลงทุนทำมาหากินด้วยกัน สร้างบ้านสร้างร้านขายยาด้วยกัน ทั้งสองต่างก็เป็นเจ้าของกรรมสิทธิ์ร่วมกันในทรัพย์สินเหล่านั้น ทั้งสองคนก็เป็นเจ้าของทรัพย์สินเหล่านั้นคนละครึ่ง”

 “หมายความว่าขณะที่คุณแสวงตาย ดูว่าทรัพย์สินอะไรที่เป็นมรดกของคุณแสวง ก็เอามาแบ่งกันระหว่างครูสมศรีกับทายาทของคุณแสวง...”

 “ถูกต้อง”

“ส่วนบ้านและร้านขายยาของนางพยาบาลก็ดูว่าถ้าเป็นกรรมสิทธิ์ร่วมกันระหว่างคุณแสวงกับนางพยาบาลก็ต้องแบ่งให้นางพยาบาลครึ่งหนึ่ง ที่เหลืออีกครึ่งหนึ่งก็เป็นมรดกของคุณแสวง”

 “ถูกแล้ว เพราะอีกครึ่งหนึ่งเป็นของนางพยาบาล ไม่ใช่ของนายแสวง...”

 “ขอโทษพี่ร่วม... แล้วถ้าเกิดบ้านกับร้านขายยาเป็นของคุณแสวงคนเดียวแล้วคุณแสวงยกให้นางพยาบาลก่อนตายล่ะ... บ้านกับร้านขายยาจะเป็นมรดกของคุณแสวงไหมพี่...”

 “ก็ต้องดูว่าขณะที่คุณแสวงตาย คุณแสวงเป็นเจ้าของกรรมสิทธิ์บ้านและร้านขายยารึเปล่าล่ะ ถ้าไม่ใช่ก็ไม่ใช่ทรัพย์มรดกของคุณแสวง... เพราะสมบัติเหล่านั้นได้ตกไปเป็นของคนอื่นไปแล้วก่อนที่คุณแสวงจะถึงแก่ความตาย”

 “ขอบคุณมากนะพี่ร่วม ผมตาสว่างขึ้นเยอะเลย ผมจะไปเล่าให้ครูสมศรีฟังตาม ที่พี่บอก...”

ครูถวิลกลับไปแล้ว ข้าพเจ้ารู้สึกสบายใจที่ได้มีโอกาสคุยกับเพื่อนเก่าและให้ความรู้กฎหมายแก่ประชาชน...

HUG Magazine ปีที่ 8 ฉบับที่ 2